وفادارترین ژنرال ارتش شاهنشاهی ایران چه کسی است عکس وی

با اعلام بي طرفي ارتش در 22 بهمن 1357 روند پيروزي انقلاب اسلامي سرعت يافت. اين مسأله بحث‌هاي زيادي را در محافل سياسي به دنبال داشت. برخي از مقامات رژيم پهلوي مدعي هستند كه قره‌باغي مرتكب خيانت نسبت به سلطنت گرديده و زمينه فروپاشي ارتش و در نتيجه سلطنت پهلوي را فراهم ساخته است. از اين رو در اين مقال كوتاه تلاش شده است ضمن بازسازي تاريخي دوران زندگي نظامي سياسي ارتشبد قره‌باغي، با توجه به اسناد منتشر نشده، نقش وي در تحكيم پايه‌هاي سلطنت پهلوي و سركوب انقلابيون روشن شود. در نهايت دلايل زمينه فروپاشي ارتش و در نتيجه اعلام بي طرفي ارتش مشخص گردد:

*دوره كودكي

عباس كريم قره‌باغي، فرزند كريم، در روز دهم آبان ماه 1297 ش (1) در كوچه قره‌باغي هاي تبريز متولد شد. وي پس از پايان تحصيلات ابتدايي براي گذراندن دوره متوسطه وارد دبيرستان رشديه تبريز شد اما درسال 1313 دبيرستان مزبور را رها كرده وارد دبيرستان نظام تبريز شد و سال 1315 فارغ التحصيل شد. (2)

*از دانشكده افسري تا فرماندهي ژاندارمري

قره‌باغي در مهر ماه 1315 وارد دانشكده افسري شد.(3) ورود او به دانشكده افسري مصادف با دوره وليعهد محمدرضا پهلوي بود. وي كه به اتفاق حسين فردوست، علي قوام و فتح‌الله مين باشيان در دسته وليعهد بود به سمت منشي مخصوص وليعهد انتخاب شد. (4) خدمت نظامي قره‌باغي از مهرماه 1317 با درجه ستوان دومي در هنگ پياده پهلوي لشكر يكم آغاز شد. وي تا شهريور 1320 عهده‌دار فرماندهي گروهان مسلسل ضد هوايي در اين هنگ بود. (5) در سال 1321 به منظور تشكيل سازمان گارد سلطنتي به يگان مزبور منتقل شد. وي در حين خدمت در گارد سلطنتي دوره حقوق دانشگاه تهران را طي كرد و در خرداد ماه 1324 به اخذ درجه ليسانس نايل گرديد. در سال 1328 فرماندهي مأمورين انتظامات جهت تشكيل مجلس مؤسسان در كاخ دادگستري به قره‌باغي واگذار گرديد. (6) در سال 1329 كه حسين فردوست از سوي شاه مأموريت يافت گارد جاويدان را براي محافظت از كاخ‌هاي سلطنتي تشكيل دهد قره‌باغي به معاونت وي برگزيده شد. قره‌باغي تلاش زيادي براي تشكيل و سپس انتخاب افراد گارد جاويدان انجام داد. بدين ترتيب مدتي نيز فرماندهي گارد جاويدان به وي واگذار گرديد. (7) مدتي بعد قره‌باغي براي طي دوره عالي رسته پياده، عازم كشور فرانسه گرديد و همزمان در دانشگاه پاريس دوره دكتراي حقوق را در سال 1333 به پايان رسانيد. او پس از مراجعت به ايران در دايره عمليات ركن سوم ستاد ارتش به خدمت مشغول شد. (8) قره‌باغي در 1334 مجددا عازم فرانسه گرديد تا در دانشگاه جنگ فرانسه دوره عالي را طي كند. از اينرو در سال 1335 دوره نهم ستاد دانشگاه جنگ، در 1339 دوره عالي نيروهاي مشترك و در 1340 ديپلم عالي دانشگاه جنگ فرانسه را به پايان رسانيد. (9) وي در اول مهرماه 1340 به درجه سرتيپي ارتقاء يافت و در دوازدهم اسفند ماه 1341 به سمت فرماندهي دانشگاه نظامي منصوب شد. (10) وي همزمان اداره دانشكده‌هاي نظامي رسته‌هاي مختلف ارتش را هم به عهده داشت. (11) او با حفظ سمت در سال 1342 فرماندهي درجه‌داران دوره سپاه دانش، فرماندهي خط سير مسافرت پادشاه دانمارك به ايران و فرماندهي خط سير مسافرت رييس جمهور هند به ايران را به عهده داشت. (12) قره‌باغي در سال 1342 به رياست دادگاه تجديد نظر ويژه دادرسي ارتش منصور گرديد. دادگاه مزبور جهت تجديد نظر پرونده آيت‌الله طالقاني، مهندس بازرگان، دكتر سحابي و عده‌اي از افراد منصوب به نهضت آزادي تشكيل شده بود (13) و پس از 15 جلسه رسيدگي به پرونده‌ مزبور رأي دادگاه بدوي تأييد و محاكمه شوندگان به حبس هاي طولاني محكوم گرديدند. (14) قره‌باغي در مرداد 1343 به فرماندهي لشكر پياده گرگان و در شهريور ماه 1346 به فرماندهي لشكر يك گارد منصوب گردد و در مهر ماه 1347 به رياست ستاد نيروي زميني منصوب شد. (15) او در بيستم اسفند ماه همان سال به درجه سپهبدي ارتقاء يافت. (16) قره‌باغي از مهر ماه 1347 تا ارديبهشت 1351 رياست ستاد نيروي زميني و از ارديبهشت 1351 تا مرداد 1352 جانشيني فرمانده نيروي زميني را عهده‌دار گرديد؛ اما به دليل ايجاد اختلاف بين او و اويسي فرمانده نيروي زميني، با تلاش اويسي از سمت خود عزل و به فرماندهي سپاه غرب در كرمانشاه منصوب شد. مدتي بعد با تحريكات اويسي وي از سمت خود بر كنار و منتظر خدمت گرديد، اما با دخالت فردوست توانست از اين مهلكه رهايي يابد. (17) 

دست بوسی قره باغی از غلامرضا پهلوی

*فرماندهي ژاندارمري قره‌باغي

در دوازدهم ارديبهشت ماه 1353 به سمت فرماندهي ژاندارمري كشور منصوب شد.(18) وي با توجه به ديدارهاي متعددي كه با شاه انجام مي‌داد بيش از پيش به وي نزديك مي‌شد. (19) در جريان برگزاري بازي هاي آسيايي 1353 تهران، وي نقش عمده‌اي در تأمين امنيت بازي ها ايفا كرد و با استخدام تعدادي از افراد آموزش ديده نيروي پايداري، آنان را به حفاظت از نقاط حساس واداشت. (20) فعاليت‌هاي وي در اين مدت موجب گرديد كه وي مورد تفقد شاه پس از خاتمه بازي ها قرار گيرد(21) و در اول شهريور ماه 1354 به درجه ارتشبدي ارتقاء يابد. (22) قره‌باغي در مدت تصدي فرماندهي ژاندارمري (از سيزدهم ارديبهشت 1353 تا چهاردهم شهريور 1357) تلاش زيادي براي استخدام و آموزش افراد براي تشكيل نيروي پايداري مقاومت انجام داد؛ بدين ترتيب عده زيادي از جمله اميرعباس هويدا نخست وزير، وزراء و ... به عضويت افتخاري اين نيرو در آمدند. (23) از جمله ديگر اقدامات وي در اين مدت تشكيل دوره‌هاي آموزشي مقدماتي و عالي رسته پياده ژاندارمري و فرماندهي و ستاد بود كه به فرمان شاه در مهر ماه 1354 آغاز گرديد. بدين ترتيب اقدامات مزبور موجب جلب نظر شاه گرديد تا وي را به نشان هاي درجه يك عدالت در بيست و يكم مهرماه 1355 و درجه اول همايون در چهارم آبان ماه 1355 مفتخر سازد. (24)

**اقدامات قره‌باغي در جريان انقلاب:
*تشكيل نيروي پايداري مقاومت

با شدت گرفتن مبارزات مردم در سال 1356 عليه رژيم پهلوي، قره‌باغي در سمت فرماندهي ژاندارمري جهت سركوب و كنترل اغتشاشات دست به اقداماتي زد. نخست با تهيه و اجراي طرح تأمين شهرهايي كه در آن اعتراضات عليه رژيم بارزتر بود به سركوب مخالفين پرداخت و دستورالعمل هاي متعددي بدين منظور به يگان هاي مختلف ابلاغ كرد. (25) همچنين با فعال ساختن نيروي پايداري مقاومت، آنان را به ياري يگانهاي ژاندارمري اعزام داشت. (26) به دنبال دستورات مزبور فرماندهان نواحي مختلف ژاندارمري كشور براي عملي شدن آن دست به كار شده و با فراخواندن و آموزش نيروهاي پايداري عمليات و سركوب و دستگيري مخالفان شدت گرفت. (27)

*پشتيباني يگان هاي ژاندارمري از شهرباني ها

يكي از طرح‌هاي مقابله با انقلابيون اعزام يگان هاي ژاندارمري به منظور حمايت از شهرباني ها بود. نيروهاي شهرباني كه توان مقابله با نيروهاي مخالفين را نداشتند از ژاندارمري درخواست نيروي پشيباني كرده بودند؛ لذا طي فرماني شاه، از قره‌باغي خواست تا يگان هاي پشتيباني را در اختيار شهرباني ها قرار دهد. از اينرو از تاريخ 25/1/57 تا 23/2/57 نواحي ژاندارمري، 5 گروهان و 24 دسته ضربت و 7 نفربر زرهي به شهرباني هاي اصفهان، يزد، بافق، اردكان، تبريز، كاشان، خمين، قم، كرج، اهواز، بهبهان، شيراز، كازرون، فسا، داراب، جهرم، لار، فيروزآباد، شاه‌آباد غرب، كرمان، مشهد، بابل، بابلسر و خرم‌آباد اعزام شدند. (28) وي در 27/2/57 طي دستورالعملي به فرماندهي نواحي 15 گانه و هنگ مستقل بوشهر نحوه برخورد با دستگير شدگان به اتهام جرائم ضد امنيتي و خرابكاري را ابلاغ داشت. در اين دستورالعمل تخريب و ايجاد آتش سوزي اماكن، مؤسسات دولتي و منازل مقامات، فعاليت‌هاي كمونيستي، اقدامات تروريستي، شعارهاي ضد مقام سلطنت، ايجاد تزلزل در روحيه پرسنل نيروهاي مسلح، فعاليتهاي تجزيه طلبانه، فعاليت هاي روحانيون مخالف رژيم، از جمله موارد فعاليت هاي ضد امنيتي و خرابكاري محسوب مي‌شدند.(29) قره‌باغي با شدت بخشيدن به عمليات مقابله با مخالفان دستور داد كميسيوني براي بررسي لوازم و ابزار كنترل اغتشاشات تشكيل شود. اين كميسيون كه در 21/2/57 تشكيل گرديد مقرر كرد كه براي مقابله با مخالفان و كنترل اغتشاشات تعداد زيادي جليقه ضد گلوله، كلاه خود محافظ، نارنجك اشك آور، دستگاه‌هاي پخش گاز اشك آور، تفنگ شكاري، باتوم، سپر و محافظ گاز تهيه گردد. (30) همچنين در ادامه پشتيباني يگان هاي ژاندارمري از شهرباني ها به منظور پيشگيري از اغتشاش احتمالي در شهر نهاوند دسته سازماني ضربت همدان به اين شهر اعزام شد و دو دسته از پرسنل ژاندارمري هنگ شيراز را براي كنترل دانشجويان دانشگاه شيراز در اختيار شهرباني شيراز قرار داد. يگان هاي ديگري نيز در اختيار شهرباني هاي مشهد، خمين و تايباد كه اغلب مجهز به نفربرهاي زرهي بودند قرار گرفتند.(31) با فرارسيدن 15 خرداد سال 1357، رژيم شاه براي مقابله با اقدامات انقلابيون در سالگرد قيام 15 خرداد 1342 اقداماتي براي ممانعت از تظاهرات و ساير فعاليت‌هاي آنان بعمل آوردند. از اينرو قره‌باغي به منظور مقابله با هر گونه رويداد در حوزه استحفاظي ژاندارمري و پشتيباني شهرباني فرمان آماده باش به فرماندهان نواحي اعلام كرد. همچنين با ارسال يك بخشنامه سري تحت عنوان "دستورالعمل 15 خرداد 2357" به تمامي نيروهاي تحت امر فرماندهي ژاندارمري كشور دستور داد تا آن را به اجرا درآورند. در اين دستورالعمل ذكر شده بود عده‌اي از دانشجويان و طلاب قصد دارند به تدريج از شهرستان هاي مختلف به قم حركت كرده و ضمن تظاهرات در قم به سمت تهران آمده و در تهران و برخي از شهرستان ها دست به اغتشاشات بزنند؛ لذا به ژاندارمري مأموريت داده شد كه در حوزه استحفاظي خود پيش بيني‌هاي لازم انجام و در روز 15 خرداد از هر گونه تظاهرات جلوگيري و در صورت مشاهده در نطفه خفه كنند و پشتيباني‌هاي لازم از شهرباني به عمل آيد. همچنين براي جلوگيري از توسعه دامنه اغتشاش يگان ها را در حالت آماده باش در آورند تا در صورت لزوم در اختيار شهرباني‌ها قرار گيرد. از نفربرهاي زرهي در صورت نياز استفاده شود. علاوه بر اين از پرسنل نيروي پايداري براي نفوذ در اجتماعات مساجد و غيره حداكثر استفاده به عمل كرد و پرسنل ژاندارمري به تفنگ ژ-3 يا ام - يك، تيربار يوزي و اسلحه كمري مسلح شوند. لذا با ارسال يك حلقه فيلم آموزشي كنترل اغتشاشات از سوي قره‌باغي به كليه فرماندهان نواحي ژاندارمري از آنان خواسته شد تا قبل از 15 خرداد براي كليه پرسنل يگان هاي شركت كننده در مأموريت نمايش داده شود. وي طي دستورالعمل ديگري ابلاغ داشت در صورتي كه اخلالگران قصد خلع سلاح افراد يا حمله با نارنجك و ساير جنگ افزارها به طرف پرسنل به سوي آنان تيراندازي شود. البته تيراندازي به سوي هدف معين بايد انجام مي‌شد و تيراندازي هوايي به كلي ممنوع بود. همچنين به دستور قره‌باغي دوازده دستگاه نفربر از لشكر گارد در اختيار كنترل عملياتي ناحيه قرار داده شد تا به سرعت به اتفاق يك گروهان كنترل اغتشاشات به قم اعزام شود و در روزهاي سيزدهم و چهاردهم خرداد با ستون هاي موتوري به صورت منظم در خيابان هاي قم با چراغ هاي روشن مانور بدهند. (33) علي رغم اقدامات مزبور، انقلابيون دست از مبارزه برنداشتند؛ از اينرو ضمن مجهز كردن بيشتر افراد به تجهيزات ضد شورش يگان هاي ضربت و نفربرهاي زرهي در 18 محل ديگر در كنترل عملياتي شهرباني ها قرار گرفتند.(24) با فرارسيدن ماه مبارك رمضان و پيش بيني رژيم شاه از افزايش فعاليت هاي انقلابيون از فرصت مزبور، براي مقابله با آنان و كنترل اوضاع بنا به دستور ارتشبد قره‌باغي با برداشت از يگان هاي آموزشي با 6 دستگاه نفربرهاي زرهي در ده محل طبق تقاضاي شهرباني هاي مشهد، قم، خمين، كاشان، رفسنجان، بهبهان، كازرون، شيراز، استهبان و جهرم پشتيباني نمودند. (35) همچنين بنا به دستور وي در 16/5/57 براي مقابله و خنثي نمودن فعاليت‌هاي روحانيون درايام ماه مبارك رمضان به نواحي ژاندارمري دستور داد ضمن جمع‌آوري اطلاعات و جلوگيري از هر گونه غافلگيري نيروهاي كنترل اغتشاشات به شهرباني ها اعزام گردد. علي رغم حمايت همه جانبه يگانهاي ژاندارمري از شهرباني ها آنان قادر به كنترل شهرهاي مزبور نبودند از اينرو بنا به درخواست ارتشبد قره‌باغي نيروهاي پشتيباني از طريق نيروي زميني در اختيار شهرباني ها از جمله اصفهان، قم و اراك كه دايره اغتشاش در اين شهرها بيشتر بود گذاشته‌اند. (36)

از راست به چپ :‌عبدالله رياضي جعفر شريف امامي و ارتشبد قره باغي

*عمليات طرح فرهاد

يكي از طرح‌هاي عملياتي كه در زمان تصدي ارتشبد قره‌باغي در ژاندارمري كشور صورت گرفت طرح فرهاد يا سركوب دانشجويان در كوهستان هاي شمال تهران بود. اين طرح به منظور مقابله با گروهي از دانشجويان كه در روزهاي تعطيل به ارتفاعات شمال تهران مي‌رفتند و در اين مكان ها به خواندن سرودهاي انقلابي و تمرين ورزش‌هاي رزمي مي‌پرداختند بود؛ به فرمان شاه نيروهاي ژاندارمري مأمور شناسايي و سركوب آنان شدند. از اينرو از ارديبهشت ماه 1357 تا آذر 1357 عمليات طرح فرهاد بوسيله نيروهاي ژاندارمري، افراد ورزيده تيپ نيروهاي هوابرد و افراد منتخب و ورزيده يگان تكاور گارد تحت نظر ژاندارمري با دو فروند هليكوپتر شنوك جهت شناسايي و دستگيري دانشجويان انجام شد.(37) در 24/3/1357 شاه طي فرماني از ارتشبد قره‌باغي خواست تا جهت جستجو و شناسايي محل‌هايي احتمالي انبار اسلحه و مهمات در ارتفاعات اقدام نمايد. از اينرو از تاريخ 26/3/57 تا 3/4/57 مأمورين ژاندارمري با همكاري گارد شاهنشاهي و نيروي مخصوص و افراد سازمان اطلاعات و امنيت كشور در سه منطقه عمل نمودند علي رغم برخورد به گروه‌هاي مختلف جوانان عمليات مشكوكي از آنان مشاهده نكردند. تنها گروه‌هايي كه مبادرت به سرودخواني و فرستادن صلوات مي‌كردند و به محض مشاهده هليكوپتر پراكنده مي‌شوند.(38) پس از ارائه گزارش مزبور، شاه به قره‌باغي دستور مي‌دهد: "اين مراقبت ها بطور نامنظم انجام شود." از اينرو از اين پس عمليات مزبور بطور نامنظم در روزهاي غير تعطيل و گاهي هم تعطيل انجام مي‌گرفت.(39) در يكي از عمليات هاي گشت زني در جمعه 10/6/57 در مسير دركه از ارتفاعات پلنگ چال مأموران در بين راه به تعدادي اعلاميه كه يكي به عنوان كميته يزد و ديگري به عنوان امام خميني برخورد مي‌كنند كه آنها را ضبط مي‌كنند همچنين در پلنگ چال در مسير راه تعدادي شعارهاي ضد رژيم بر روي سنگ ها نوشته شده بود كه بوسيله مأمورين محو مي‌گردد. در هنگام مراجعت از ارتفاعات در محدوده هفت حوض هفت نفر به نام‌هاي جواد كرباسچي، حسين كرباسچي، سيدمحمد ميرتوبه، قمي منفرد، سيدمحمدرضا ميرشفيعيان، محسن جوكار و محمد حداد كه مشغول اداي شعار "درود بر خميني" با صداي بلند بودند برخورد مي‌كنند كه نامبردگان دستگير و تحويل پاسگاه مركزي اوين مي‌شوند. (40)

*شوراي عالي نظامي

با افزايش ناآرامي در شهرهاي مختلف كشور، تظاهرات مردم اغلب به شكل خونيني خاتمه مي‌يافت. در اصفهان كه اعتراضات گسترش يافته بود رژيم براي كنترل آن متوسل به حكومت نظامي شد. رژيم شاه كه در مهار جنبش انقلابي ناتوان بود به دنبال راه چاره‌اي براي فايق آمدن بر اين بحران مي‌گشت؛ لذا بنا به دستور شاه كارگزاران رژيم و فرماندهان عالي رتبه امنيتي و نظامي كشور جلساتي را در تاريخ 24/5 و 30/5/1357 تشكيل دادند. در اين جلسات كه ارتشبد قره‌باغي به عنوان فرمانده ژاندارمري حضور داشت تصميم گرفته شد تا يك كميته عمليات رواني و تبليغات به منظور تجريه و تحليل و تشريح اهداف مخالفان براي مردم تشكيل شود، تا آنان از طريق رسانه‌هاي گروهي عليه مخالفان اقدام نمايند. براي عملياتي كردن اين تصميم ارتشبد قره‌باغي موظف شد يكصد نفر از مأموران ژاندارمري را در اختيار كميته مزبور قرار دهد. (41)